به نقل از موسسه مطالعات و پژوهش های بازرگانی، فائزه مرادی حقیقی در این وبینار با ارائه گزارشی از روند شکل‌گیری سازمان همکاری‌های شانگهای و وضعیت عضویت ایران توضیحاتی در قالب نهادهای اقتصادی و تجاری فعال در این سازمان، وضعیت تجاری موجود و فرصت­ها و موانع پیش رو برای ایران ارائه داد.

وی اظهار کرد: سازمان همکاری شانگهای در سال ۱۹۹۶ از سوی پنج کشور هم­ مرز چین، روسیه، قزاقستان، قرقیزستان و تاجیکستان با یک گردهمایی در شهر شانگهای با عنوان اولیه «شانگهای ۵» تشکیل شد و در ۱۵ ژوئن ۲۰۰۱ در شانگهای چین، اعضا درخواست کشور غیرهم­ مرز با خود یعنی ازبکستان برای عضویت دائم در سازمان را پذیرفتند و به دنبال آن با صدور بیانیه­ ای تشکیل «سازمان همکاری شانگهای» را اعلام کردند.

وی تصریح کرد: این سازمان در سال ۲۰۰۴ میلادی مغولستان و یک سال بعد ایران، هند و پاکستان و سپس افغانستان و بلاروس را به عنوان عضو ناظر پذیرفت و در سال ۲۰۱۵ با عضویت هندوستان و پاکستان نیز موافقت کرد. در  ۱۷ سپتامبر ۲۰۲۱ نیز ایران با رای تمام اعضا به عضویت اصلی این سازمان درآمد. عضویت فعلی ایران در سازمان همکاری شانگهای بدون حق رای بوده و تحقق عضویت دائم منوط به شرایطی است که طی یک یا دو سال آینده باید از سوی ایران تامین شود.

مرادی حقیقی با بیان اینکه سازمان همکاری شانگهای علاوه بر همکاری برای مبارزه با تروریسم، افراط گرایی و جدایی طلبی در منطقه، تلاش بلندمدتی را برای ایجاد یکپارچگی اقتصادی در کل قاره آسیا آغاز کرده است، گفت: تصمیمات این سازمان به واسطه نهادهای شورای بازرگانی سازمان همکاری شانگهای، کنسرسیوم بین بانکی سازمان همکاری شانگهای و باشگاه انرژی سازمان همکاری شانگهای پیگیری می­‌شود.

وی ادامه داد: بر اساس آمار مرکز تجارت بین الملل، کل حجم تجارت کالایی کشورهای سازمان همکاری شانگهای در سال ۲۰۲۰، حدود ۶۰۰۰ میلیارد دلار (۱۷.۳ درصد تجارت کالایی جهان) بوده است. از این حجم تجارت، میزان ۳.۲ هزار میلیارد دلار (۵۴ درصد) مربوط به صادرات و ۲.۷ هزار میلیارد دلار (۴۶ درصد) مربوط به واردات بوده است.

به گفته این پژوهشگر، کل حجم تجارت درون گروهی کشورهای سازمان همکاری شانگهای نیز در سال ۲۰۲۰ حدود  ۶۷۸ میلیارد دلار بوده که از این حجم تجارت، ۳۹۹ میلیارد دلار مربوط به واردات و ۲۷۹ میلیارد دلار مربوط به صادرات بوده است. بر اساس این داده­‌ها، حدود ۱۴.۴ درصد از کل واردات و ۸.۴ درصد از کل صادرات کشورهای سازمان همکاری شانگهای از طریق تجارت درون گروهی تامین می­‌شود.

مرادی حقیقی تصریح کرد: طبق داده­‌های مرکز تجارت بین­‌الملل، ارزش کل تجارت ایران با کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای تجارت (در سال ۲۰۱۸)، حدود ۲۸ میلیارد دلار بوده و ۲۰ درصد از کل تجارت ایران را شامل می‌شود. جایگاه کشورهای سازمان همکاری شانگهای در صادرات ایران ۱۳.۶ درصد و در واردات ایران ۳۵.۷ درصد است.

وی موانع موجود در مسیر همگرایی اقتصادی و تجاری در سازمان همکاری شانگهای را ساختار و وضعیت متفاوت اقتصادی و تجاری اعضا و فراهم نبودن زمینه همکاری نهادی میان اعضا؛ اختلاف نظر میان چین و روسیه در سطوح پیگیری اهداف اقتصادی در سازمان همکاری شانگهای؛ پیگیری پروژه­‌های اقتصادی دوجانبه از سوی اعضای سازمان و عدم وجود زیرساخت­های مالی مورد نیاز در ساماندهی همکاری­های­‌های مالی اعضا عنوان کرد.

پژوهشگر موسسه مطالعات و پژوهش‌های بازرگانی بر تحقق عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای در گرو عدم بازگشت تحریم­های شورای امنیت سازمان ملل متحد؛ ضرورت توجه مذاکره­‌کنندگان تیم هسته­‌ای به عواقب بازگشت تحریم­‌های شورای امنیت سازمان ملل بر امکان عضویت کامل ایران در سازمان همکاری شانگهای به عنوان تنها نهاد بین­‌المللی عاری از نفوذ غرب؛ لزوم شکل­‌گیری چشم­‌اندازی واقع­‌گرایانه نسبت ظرفیت­های اقتصادی- تجاری سازمان همکاری شانگهای؛ لزوم توجه ویژه به اهمیت دو حوزه ترانزیتی و مالی در برخورداری از ظرفیت اقتصادی حداقلی سازمان همکاری شانگهای برای عینیت بخشی به سیاست نگاه به شرق برای ایران؛ ضرورت توجه به ظرفیت موافقتنامه­‌های دوجانبه در بستر سازمان همکاری شانگهای در راستای بیشینه کردن منافع اقتصادی و تجاری کشور ذیل ورود به این نهاد بین­‌المللی و لزوم دقت به ظرفیت ابتکارات اقتصادی اعضای سازمان همکاری شانگهای در توسعه برخورداری­‌های اقتصادی و تجاری ایران تاکید کرد.